28. mars 2014 - Eins og þjófar á nóttu

Ég hefi aldrei litið á sjálfa mig sem neinn andstæðing hvalveiða. Í mínu ungdæmi var hrefnukjötið eins og nautakjöt fátæka fólksins. Það var mjög ódýrt og notað í gúllas og aðra kjötrétti þegar peningana skorti fyrir gæðakjötinu. Þótt kjöt af stórhval væri öllu minna áberandi á markaðnum smakkaði maður það samt stöku sinnum þótt það minnti kannski meira á hrossakjöt eftir rétta meðhöndlun þeirra sem vit höfðu á.

Ástæða þess að ég fer að rifja þetta upp hér og nú er einkennileg flutningsleið á hvalkjöti þessa dagana. Þegar japönsku togararnir komu heim frá Japan fóru þeir yfir Kyrrahaf og í gegnum Panamaskurð á leið sinni til Íslands. Ástæða þess var að Suezskurðurinn var lokaður vegna styrjaldarástandsins fyrir botni Miðjarðarhafsins og því valin næststysta leiðin frá Japan. Á þeim tíma voru byggð nokkur risaskip til flutninga á olíu frá Persaflóa suður fyrir Afríku og til Evrópu, en eftir að Suezskurðurinn var opnaður aftur urðu þessi risaskip úrelt og voru flest rifin eftir örfá ár í rekstri. Eftir það lögðust flutningarnir suður fyrir Afríku af að mestu, en þó var eitt og eitt skip sem valdi þessa leið til að forðast athygli, t.d. vopnaflutningaskip og skip sem fluttu kjarnorkuúrgang til eyðingar.

Fyrir tæpri viku síðan lagði frystiskipið Alma sem skráð er á Kýpur úr höfn í Hafnarfirði áleiðis til Japan. Þeir þorðu ekki að fara í gegnum Suez og alls ekki í gegnum Panama. Yfirvöld í Egyptalandi og Panama eru sennilega talin vera á móti flutningum á hvalkjöti um þeirra yfirráðasvæði. Ákvörðunarhöfnin er ekki gefin upp, en skipið siglir suður með ströndum Afríku og var á fimmtudagskvöldið á siglingu vestan Kanaríeyja. Þess var vandlega gætt að breyta stefnunni svo skipið færi ekki inn fyrir 12 mílna landhelgina, en um leið og komið var framhjá eyjunum var stefnunni breytt örlítið og farið nær ströndum Afríku á leiðinni í hitabeltið. Það lítur út fyrir að farmurinn sé stórhættulegur, geislavirkur eða eitthvað enn verra. Það er þó ekki svo. Farmurinn er hvalkjöt. Þarf virkilega að flytja hvalkjöt fleiri þúsund aukalega kílómetra til að koma því á markað í Japan?  Skipið er látið sigla í gegnum hitabeltið, yfir miðbaug og suður fyrir Góðrarvonarhöfða og síðan aftur yfir miðbaug á leiðinni yfir Indlandshafið. Það er engum að treysta og þar eru spönsk og egypsk yfirvöld meðtalin. Eins gott að ekkert bili í frystikerfum skipsins á þessari  sjóðheitu siglingaleið. 

Menn læðast eins og þjófar á nóttu eftir krókaleiðum yfir hálfa jörðina til þess eins að kasta hvalkjöti fyrir hunda í Japan.  Miðað við þessa flutningaleið held ég að það sé ljóst að íslensk yfirvöld og fulltrúar hvalveiðimanna hafa tapað áróðursstríðinu og einungis spurning hvenær veiðar á stórhval leggjast af. Sennilega er það best að hætta þessu hið fyrsta og áður en Íslendingar verða sér enn frekar til minnkunar í umhverfis- og náttúruvernd gagnvart þjóðum heimsins.     

13. mars 2014 - Enn um Laugarnesskóla og nám mitt þar.

Þótt margt megi segja um Laugarnesskóla, bæði jákvætt og neikvætt verður ekki af skólanum tekið það sem vel var gert.  Tónlistarkennsla var þar í miklum hávegum framan af undir stjórn brautryðjandans Ingólfs Guðbrandssonar og síðar hinnar ágætu Guðfinnu Dóru Ólafsdóttur sem kenndi þar þegar ég kom í skólann í 12 ára bekk. Vafalaust hefur svo verið lengi og er tónlistin kannski enn í hávegum þótt ekki hafi ég fylgst mikið með skólanum undanfarna áratugi.

Sjálf kom ég úr öðrum skóla sem síðar varð landsfrægur fyrir mikla og góða tónlistarkennslu, en hún var ekki komin almennilega í gang á þeim tíma sem ég var í Brúarlandsskóla/Varmárskóla. Þá var það Óli fiðla sem spilaði á fiðluna sína og ætlaðist til að krakkarnir syngju með á milli þess sem hann sagði okkur velvaldar togarasögur af sjálfum sér. Við þessar aðstæður var lítið spáð í vandaða tónlistarfræðslu í Mosfellssveit. Þegar ég kom í tónlistartíma hjá Guðfinnu í 12 ára bekk stóð ég því langt að baki hinum krökkunum sem flest eða öll höfðu fleiri ára nám að baki í tónlist.

Haustið 1963 var haldið eitt skyndipróf í tónlist hjá Guðfinnu. Ekki man ég hvað ég fékk í einkunn, en það var lágt og vafalaust einvörðungu fyrir viðleitni. Ekkert miðsvetrarpróf var haldið. Guðfinna var ung og lofuð og er enn hamingjusamlega gift Rúnari Einarssyni rafvirkja, en þegar leið nærri jólum 1963 varð hún að hætta kennslu enda þunguð af frumburði sínum og enginn tónlistarkennari fékkst í hennar stað í skólanum það sem eftir lifði vetrar.

Það er ástæða til að geta þess nú því þann 14. mars 2014 eru liðin 50 ár frá því Hildigunnur Rúnarsdóttir tónlistarkennari og tónskáld fæddist, en það var einmitt hún sem bjargaði mér frá falli í skóla með fæðingu sinni fyrir hálfri öld.

8. mars 2014 - Ný Höfðaborg?

Með umræðum undanfarinna daga hefur nokkuð verið fjallað um Höfðaborgina sem sumsstaðar hefur verið kölluð versta slöm Reykjavíkur á sínum tíma sem er nokkuð ýkt þó ekki vilji ég fara að gera veg Höfðaborgarinnar meiri en raunin var. Höfðaborgin var hvorki betri né verri en mörg eldri hús í Reykjavík og mun skárri en braggahverfin svo ekki sé talað um Selbúðirnar eða Pólana, en í síðastnefndu húsaþyrpingunni voru sameiginlegir útikamrar til nota fyrir íbúana, en það eru óþægilegar lýsingar á Pólunum í bók Sigurðar A. Magnússonar, Undir kalstjörnu. Þá voru braggahverfin misjöfn að gæðum, bresku braggarnir mun verri en þeir bandarísku. Það verður þó að minnast þess að Pólarnir voru rifnir um miðjan sjöunda áratuginn en stærstu braggahverfin hurfu um svipað leyti eða eitthvað fyrr sbr Trípolíkamp og Camp Knox um leið og ráðist var í stórfelldar byggingaframkvæmdir í Vogahverfi, Álftamýri og víðar, síðar með Breiðholtshverfum og Árbæjarhverfi.

Höfðaborgin samanstóð af 104 eins eða tveggja herbergja íbúðum. Minni íbúðirnar voru 31 fermetri en þær stærri voru 39 fermetrar. Sjálf fæddist ég nokkurn veginn þar sem Sparisjóður vélstjóra var síðar í 39 fermetra íbúð og við vorum átta í heimili. Pabbi breytti lítilli geymslukompu í herbergi fyrir stelpurnar þannig að það varð aðeins kynjaskipt, en risið nýtt sem geymsla. Húsin voru kolakynt þar sem ekki þótti svara því að leggja hitaveitu í hús sem byggð höfðu verið til bráðabirgða þegar fólksflutningarnir til Reykjavíkur voru sem mestir í upphafi styrjaldarinnar en hverfið var rifið í lok sjöunda áratugarins eða byrjun hins áttunda. Húsin voru illa einangruð og einfalt gler í gluggum, en hver íbúð hafði lítinn garð á bakvið húsið en svo var sameiginlegt þvottahús fyrir hverfið. Baðaðstaða var engin, einungis vaskur með köldu vatni á litlu salerninu, en gömlu Sundlaugarnar nýttar þess betur. Foreldrar mínir voru með þeim síðustu að yfirgefa Höfðaborgina 1970, en við systkinin vorum þá flest flutt í burtu fyrir löngu.

Ég hefi oft hugsað til áranna í Höfðaborginni, fæ jafnvel enn martraðir þar sem mér finnst ég vera föst á þessum stað, en það er óþarfi. Höfðaborgin er farin og sömu sögu má segja um gömlu fátækrahverfin, braggana, Pólana og Selbúðirnar, en Bjarnaborgin hefur fengið nútímalegra hlutverk. Að auki er ég of snobbuð til að vilja rifja upp minningarnar frá Höfðaborginni meira en nauðsyn þykir og hefi því aldrei tekið þátt í samkomum þeim sem börn sem ólust upp í Höfðaborg hafa haldið til minningar um uppeldið á þessum stað. Mitt æskuheimili var barnaheimilið að Reykjahlíð og þangað sæki ég góðu minningarnar.

Nú eru íslenskir gróðapungar komnir með ný viðskiptatækifæri, að reisa ný gámahverfi sem samanstanda af 40 feta gámum og leigja þá fyrir 80 þúsund á mánuði. Það á einfaldlega að byggja nýja Höfðaborg fyrir þá sem verr standa í samfélaginu. Það eru þegar nokkur dæmi um slíkt. Vestur á Granda eru nokkrir íbúðagámar fyrir fólk sem hefur glatað sjálfsvirðingunni í neyslu áfengis og fíkniefna, en eftir gosið í Vestmannaeyjum voru einnig fengnir nokkrir svokallaðir teleskopegámar frá Svíþjóð til bráðabirgðanota fyrir Eyjamenn. Þeir voru hinsvegar allir fjarlægðir og seldir sem sumarbústaðir um 1980. Þeir voru ágætir til bráðabirgða en alls ekki sem langtímabústaðir.

Það er búið að útrýma heilsuspillandi húsnæði í Reykjavík og það er engin ástæða til að búa til ný hverfi af sama tagi. Slíkt skapar bara nýja stéttaskiptingu. Það að fólk telji sig þurfa að búa í slíku húsnæði, einnig herbergjum í iðnaðarhverfum er ekki ásættanlegt. Það segir okkur að vitlaust sé gefið, að launin séu of lág.

Það er kominn tími til að íslensk alþýða rísi upp á afturlappirnar, reki slyðruorðið af höndum sér og fari að sýna yfirvöldunum sinn raunverulega samtakamátt.  

Hvar eru verkalýðsfélögin?

http://www.dv.is/neytendur/2014/3/7/haettan-er-fataekrahverfi-i-anda-braggahverfanna-1FXJ7T/

7. mars 2014 - Laugarnesskóli

Síðustu dagana hefur mikið verið rætt um Laugarnesskóla og ætlað barnaníð eins kennara þar eftir að út kom bókin Hljóðið í nóttinni eftir Björg Guðrúnu Gísladóttur. Ég hefi enn ekki lesið bókina en mun örugglega gera það enda er málið mér skylt.

 Fleiri manns hafa tjáð sig um bókina og umræðurnar, Ragnar Stefánsson minnist Skeggja Ásbjarnarsonar með hlýleika, en Ragnar Þorsteinsson fræðslustjóri Reykjavíkur talaði mjög faglega um Laugarnesskóla og þessa atburði eins og ábyrgum embættismanni sæmir þótt honum hafi vafalaust verið vel kunnugt um ástandið sem fyrrum nemandi í skólanum allt skyldunámið, en við vorum bekkjarfélagar í Laugarnesskóla í þrjá vetur að þremur vikum undanskildum.

Já, að þremur vikum undanskildum!  Þessar þrjár vikur var ég nefnilega í tossabekk, kannski ekki versta tossabekk sem aðallega var ætlaður börnum úr Höfðaborginni, Múlakamp og Laugarneskamp, heldur þeim næstversta og aðalkennarinn hét Skeggi Ásbjarnarson. Þó átti ég heima í Höfðaborg 65.

Haustið 1963 yfirgaf ég barnaheimilið að Reykjahlíð í Mosfellssveit og fór til foreldra minna í Reykjavík. Ég hafði þvælst á milli barnaheimila stóran hluta bernskunnar á milli þess sem ég var hjá foreldrum mínum í Höfðaborginni, en frá sjö ára aldri til tólf ára aldurs var ég á barnaheimilinu að Reykjahlíð við gott atlæti og gekk í skóla að Brúarlandi og síðast í Varmárskóla. Í litlum sveitaskóla var enginn munur gerður á börnum af hálfu kennara eða annarra nemenda þótt vissulega hafi verið alvarleg togstreita á milli skólayfirvalda í Mosfellssveit og stjórnenda barnaheimilisins sem greiddu engin gjöld til skólans en vildu fá sömu þjónustu fyrir börnin og önnur börn í Mosfellssveitinni fengu. Þarna var ég með góða kennara og hin börnin voru (og eru enn í dag) góðir vinir mínir. Við þessar aðstæður fékk ég að njóta mín og fékk góðar einkunnir í skóla og mér leið vel á barnaheimilinu.

Eftir að foreldrar mínir höfðu lofað bót og betrum varðandi uppeldið var ákveðið að senda okkur, mig og bróður minn til Reykjavíkur og við fórum í Laugarnesskóla. Ég var með góðar einkunnir frá Mosfellssveit og lenti því í næstversta bekk, en einkunnir bróður míns voru eitthvað lakari enda var hann með lesblindu og hann fór rakleiðis í tossabekkinn í sínum árgangi þar sem hann var það sem eftir lifði skólagöngunnar.

Ég var þarna komin í C-bekk. Aðalkennarinn var Skeggi Ásbjarnarson. Hann kunni að hrósa nemendum og á hverjum degi hrósaði hann mér í hástert fyrir færni mína. Eftir tvær vikur var haldið skyndipróf í reikningi og ég fékk tíu í einkunn enda prófið létt. Skeggi lýsti því þá yfir frammi fyrir öllum nemendunum að ég ætti ekki heima í þessum bekk. Nokkrum dögum síðar var haldið annað skyndipróf og aftur var ég langefst í bekknum. Daginn eftir var ég færð yfir í A-bekk þar sem á meðal samnemenda minna var Ragnar Þorsteinsson núverandi fræðslustjóri Reykjavíkur.

Í A-bekk fékk ég nýjan hóp samnemenda og nýjan aðalkennara. Nýi aðalkennarinn sparaði hrósið mun betur en Skeggi og eitt sinn er ég var lasin heima hélt hann langa tölu yfir hópnum þess efnis að ég ætti ekkert heima í A-bekk frekar en önnur börn úr Höfðaborginni. Hinir krakkarnir voru fljótir að segja mér hvað hann hefði sagt daginn eftir er ég mætti aftur í skólann og það tókst aldrei vinátta á milli mín og umrædds kennara, en það leystist er komið var í gagnfræðaskóla og hinn ágæti kennari Ásmundur Kristjánsson tók við hópnum það sem eftir lifði skólaskyldunnar.

Hvað Skeggja snertir, þá reyndist hann mér vel og aldrei sýndi hann af sér neina óeðlilega hegðun í minn garð og ég mun ávallt minnast hans með hlýju fyrir góðmennsku hans í minn garð, en um leið get ég ekki svarað fyrir það að hann hafi hegðað sér öðruvísi gagnvart öðrum börnum. Þannig ætla ég ekki að ganga út og mótmæla ónefndum félaga mínum sem hefur aðra og verri reynslu af Skeggja en ég hafði.

Með flutningi mínum úr C-bekk í A-bekk var ég kannski hólpin, en samt ekki alveg hólpin. Skólastofa D-bekksins, það er versta tossabekkjarins var við hliðina á skólastofu A-bekkjarins. Við þurftum alltaf að stilla okkur upp fyrir framan skólastofuna áður en gengið var inn og ég var þarna með börnum ritstjóra, alþingismanna og lögfræðinga, en einnig alþýðufólks á borð við Ragnar síðar fræðslustjóra sem er sonur járnsmiðs, en fyrir framan næstu kennslustofu voru félagar mínir úr Höfðaborginni, börn ekkna,  sjómanna, drykkjusvola og hermanna. Og mér leið illa yfir þessu. Þarna var stéttaskiptingin algjör. Þarna var búið að skipuleggja framtíðina fyrir börnin og ég var oft eins og illa klemmdur hlutur á milli stétta, komin af óregluheimili og átti stundum ekki fyrir nesti í skólanum en samt í besta bekk með yfirstéttarbörnunum.

Ég ætla ekki að kenna Skeggja Ásbjarnarsyni um slæman aðbúnað minn í Laugarnesskóla og engum öðrum kennurum þrátt fyrir óvild einstöku kennara í minn garð. Það var skipulag Laugarnesskóla sem var til skammar á þeim tíma. Ég vona að það hafi breyst til batnaðar og trúi því að svo sé með hæfileikafólki á borð við Ragnar Þorsteinsson bekkjarfélaga minn í Laugarnesskóla sem nú er fræðslustjóri Reykjavíkur.